Η Κριτική μου " Οι ρετσίνες του βασιλιά " Ισίδωρος Ζουργός - Γράφει η Γεωργία Ρετετάκου

 

Γράφει η Γεωργία Ρετετάκου

Έχοντας διαβάσει σχεδόν όλα τα βιβλία του συγγραφέα, αποτελεί για μένα μια ξεχωριστή λογοτεχνική εγγύηση που δεν με έχει διαψεύσει ποτέ. Έτσι και σε αυτό το βιβλίο που κινείται σε ένα εντελώς διαφορετικό πλαίσιο από τα συνηθισμένα ο συγγραφέας ξετυλίγει το πλούσιο ταλέντο του και μας παρουσιάζει μια ιστορία που εστιάζει στην απληστία και στην αλαζονεία της νεότητας, στην αποκαθήλωση της πραγματικότητας και στην εξοικείωση της μοναξιάς.

Μια μυθιστορηματική παραλλαγή του Σεξπηρικού Βασιλια Λήρ, που όμως επεκτείνεται και διακλαδώνεται με εντελώς διαφορετικό τρόπο, δημιουργώντας ένα αποτέλεσμα εξαιρετικά μεστό και μοναδικά ευέλικτο ανάμεσα στα μονοπάτια της ψυχής του κεντρικού ήρωα. Οδηγώντας τον σε μια μοναδική και συγκλονιστική αναμέτρηση με τον ίδιο του τον εαυτό.

Ο Λεόντιος Έξαρχος, ένας ηλικιωμένος άντρας  μετακομίζει σε ένα χωριό απομονωμένο και στο σπίτι που άνηκε στον πεθερό του. Έχει χάσει την σύζυγο του και οι σχέσεις του με τις τρείς του κόρες είναι εντελώς αποξενωμένες, ως ανύπαρκτες πια. Ευκατάστατος, γεμάτος έπαρση και αλαζονεία. Δυσκολοπρόσιτος και απόμακρος θα αναζητήσει στην μοναξιά του χωριού -παράδοξα- την κατανόηση της δικιάς του μοναξιάς και τις αιτίες τις δικιάς του διαπροσωπικής κατάρρευσης. Σύντομα θα αναζητήσει την συντροφιά παράταιρων ανθρώπων της κλειστής κοινωνίας του χωριού και θα επιδιώξει διστακτικά να γίνει κοινωνός στον χώρο του καφενείου. 

Το βιβλίο κινείται σε δυο φυσικούς χώρους λοιπόν, στο καφενείο και στο αρχοντικό. Μία εναλλαγή άκρως συμβολική δείχνει το ύψος και το βάθος της ψυχής του Πρωταγωνιστή που προσπαθεί να σταθεί υπεράνω όλων εγωιστικά και αλαζονικά. 

Με έναν εξαιρετικά πολύπλευρο τρόπο, ο Ισίδωρος Ζουργός, δίνει λογοτεχνικές διαστάσεις στις κοινωνικές ανισότητες, αλλά και το συγκλονιστικό μέγεθος της κατάρρευσης του κεντρικού ήρωα που πνίγεται μέσα στα ίδια του τα λάθη. Γιατί ο Λεόντιος Έξαρχος ήταν ένας άντρας που ήξερε να ηγεμονεύει, αλλά τώρα πια είναι ένας Βασιλιάς χωρίς θρόνο, μέσα στην δίνη της μοναχικότητας του. Ένας άντρας που προσπαθεί να υποδείξει την αόρατη εξουσία του και την ανύπαρκτη πια δύναμη του σε κάθε ίχνος ζωής μέσα στο χωριό. Ταυτόχρονα όμως και οι κάτοικοι του χωριού τον αντιμετωπίζουν σαν υποτακτικοί του. Τον σέβονται αδιόρατα υπερβολικά και ανεξήγητα τον τοποθετούν σε έναν αδιάκριτο θρόνο. Ο πλούτος αλλά και η δύναμη αλλοιώνει την κρίση και την λογική. Το πρόσημο όμως της αξίας ενός ανθρώπου τελικά το καθορίζει η ουσία της εσωτερικής του δύναμης. Το μαύρο και το άσπρο της ψυχής του. 

Μέσα από την πάλη και τις έντονες εμμονές. Από τις εξαιρετικές περιγραφές και τις δυνατούς μονολόγους και διαλόγους αντιλαμβανόμαστε το πόσο εύκολο είναι να κατρακυλήσεις από τον θρόνο της ματαιοδοξίας σου, στο κατώτερο σημείο της ταπείνωσης. Αλλά και πόσο σημαντικό να μπορέσουν τελικά όλες οι αντιθέσεις να έρθουν σε ισορροπία. 

Στο καφενείο είναι αυτός και οι κατώτεροι συνδαιτημόνες του, οι διασκεδαστές της μοναξιάς του. Η αναγκαιότητα της ανθρώπινης συντροφικότητας που είναι έξω όμως από τα δικά του πρότυπα. Τώρα διψά για συντροφικότητα, ενώ παλιά την έδιωχνε μακριά του.  Ο μούστος, η ρητίνη, τα έντομα, συμμετέχουν μεταφορικά στην εξαιρετική ζύμωση της νεκρανάστασης του. Γιατί λίγο λίγο το παράταιρο καταφέρνει να γίνει αρμονικό. Να πάρει την μορφή μιας εξομολόγησης και μιας κάθαρσης, αλλά και να αναδείξει όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες που κρύβονται σε ψεύδη και υποκριτικές συμπεριφορές. Ανάμεσα σε όλους τους ανθρώπους του χωριού που συναντιούνται στο καφενείο και ο τρελός του χωριού. Ο Ζαχαρίας. Ο άνθρωπος που θα γίνει ο καθρέφτης της ψυχής του Έξαρχου, αλλά και ο φορέας της ουσιαστικής αλήθειας των ανθρώπινων σχέσεων. Ο εικονικός υπηρέτης του και διασκεδαστής του. Αλλά και ο δήμιος της αλήθειας του. 

Στο αρχοντικό του από την άλλη, είναι αυτός και τα φαντάσματα του. Αυτός και οι αφανείς ενοχές του που βγαίνουν κατ' ουσία σαν βολές απέναντι στις τρείς του κόρες. Οι δυο του μοιάζουν. Φιλόδοξες και αδίστακτές. Η τρίτη όμως είναι εντελώς διαφορετική. Αντιδραστική, επαναστάτρια, αλτρουίστρια και αντισυμβατική. Είναι αυτή που ξέφυγε τελείως από το καλούπι του, αυτή που ξεσκέπασε τον κίβδηλο εαυτό του εντός της οικογένειας του . Και τρείς κόρες του έχουν εντελώς απομακρυνθεί από αυτόν και την ηγεμονία του. Και αυτό είναι που τον φέρνει αντιμέτωπο με την μεγαλύτερη αποτυχία της ζωής του. 

Το σπίτι, αυτό το επιβλητικό αρχοντικό αποτελεί και αυτό μέρος μιας διαφορετικής και συνταρακτικής νεκρανάστασης. Συνομιλεί με την νεκρή γυναίκα του και μέσα από το αόρατο ιδεογράφημα της ψυχής της, που μας το αποκαλύπτει μέσα από τα κείμενα που της γράφει, νιώθουμε την πάλη του. Την προσπάθεια του να κρατηθεί από τον ξυλώδη βλαστό του εγωισμού του. Νιώθουμε την έλξη της δύναμης και της εξουσίας που τον έκανε να χάσει μέρος του εαυτού του οδηγώντας τον ουσιαστικά στην μοναξιά και στην απομόνωση. 

Μέσα από τους μονολόγους του και την απογραφή της ζωής του, προσπαθεί να αισθανθεί τον διαφορετικό παλμό της ζωής. Να συναγωνιστεί την αγωνία του αίματος που θέλει να νικήσει τον θάνατο. Ο Λεόντιος Έξαρχος αποκαλύπτεται σιγά σιγά με έναν ιδιόμορφο τρόπο. Διεισδυτικό και έντονα αποκαλυπτικό. Γίνεται συμπαθής, γίνεται αντιπαθητικός, γίνεται αληθινός απολογητικός και απολογιστικός. Η αναγέννηση και η εξιλέωση έρχονται μέσα από την παρακμή. Ο ήρωας παρακμάζει ηλικιακά και ηθικά, αλλά ξαναγεννιέται στα μάτια μας, μέσα από τον τρόπο που αναμετράτε με τα λάθη του. 

Μελαγχολικό, ψυχαναλυτικό και ηθογραφικό, αγγίζει σε βάθος την αγωνία της επιβεβαίωσης, Την επιρροή της μοναξιάς, την πίκρα της προδοσίας. Τις συνέπειες της σωματικής φθοράς και της ηλικιακής κατάρρευσης. Τον φόβο του θανάτου. Την συγκάλυψη της νεότητας και της ωριμότητας. Τον συμβιβασμό και την γνώση της παρακμής. Την σύγκρουση με τον ίδιο μας τον εαυτό τελικά σε μια κούρσα εξομολόγησης χωρίς παρωπίδες και χωρίς περιορισμούς. Χωρίς τις υπεκφυγές που εμποδίζουν την γνώση της αλήθειας. Με ωμές παραδοχές και αμείλικτους προβληματισμούς φτάνει έως το κόκκαλο της ανθρώπινης υπόστασης. 

Η εσωτερική πάλη του ήρωα με τα ελαττώματα του και την γνώση της αλήθειας που τον έσπρωξε μακριά από τους δικούς του ανθρώπους. Αλλά και η μη αποδοχή της πολλές φορές. Η κόντρα με τον ίδιο του τον εαυτό να βλέπει τα λάθη και να μην τα αποδέχεται. Η εμμονή του να έχει το πρώτο χέρι και να μετατρέπει τις εικόνες και τις σκέψεις με τον δικό του εγωιστικό τρόπο για να έχει την χαρά της επιβλητικής νίκης. 

Η διάχυτη συγχώνευση της σαιξπηρικής μυθοπλασίας με την ιστορία του Λέοντιου Έξαρχου, αλλά και του Ραμπελαί είναι τόσο συμβολική, τόσο κατευναστική και τόσο καθοριστική για την ιστορία. Ο συγγραφέας μπαίνει στα καλούπια των εξωτερικών συμβολισμών του όπως ο κεντρικός ήρωας μπαίνει στα καλούπια του εγωισμού του και της αλαζονείας του. Ταυτόχρονα φέρνει την λογοτεχνία μέσα στην λογοτεχνία. Και εξωτερικεύει έντονα την πρόθεση του για προσήλωση όχι τόσο στην δομή του κειμένου του, όσο στους συμβολισμούς και την ιδιαίτερη τροπή της ιστορίας του. Γιατί τελικά σκοπός δεν είναι το τέλος που δεν γνωρίζουμε ούτε το πώς ούτε το πότε θα έρθει.  Σκοπός είναι να καταλάβουμε την αξία της ζωής στο απόγειο της και στο τέρμα της. Και την αξία της αυτογνωσίας, της συγχώρεσης και της εξιλέωσης. 

Ο ήρωας που αγάπησα και νομίζω πως αποτελεί τον καταλύτη της ιστορίας, είναι ο Μασούρης ο μισότρελος του χωριού. Ο Ζαχαρίας. Αυτός που μέσα από την άφιλτρη και ανόθευτη κριτική του λέει τα πράγματα με το όνομα τους. Φανερώνει τις ανομολόγητες αλήθειες και ισορροπεί την θολούρα στο μυαλό του πρωταγωνιστή. Είναι αυτός που τον συμπονά και τον καταλαβαίνει. Αυτός που αναγνωρίζει όσο κανείς την μοναξιά, την ταπείνωση και την πτώση.

Μας μιλάει για τις αλήθειες που αποφεύγουμε να πλησιάσουμε. Για τις απατηλές ψευδαισθήσεις αγάπης και σεβασμού από τα οικεία μας πρόσωπα. Για την οφθαλμαπάτη που αποκτάμε ακόμα και για τον ίδιο μας τον εαυτό.  Για την ανθρώπινη επαφή, για την συντροφικότητα και την αξία της. Για την άνοδο και την πτώση της ματαιοδοξίας μας και του παράλογου εγωισμού μας. 

Παράλληλα με την πτώση του ήρωα διακρίνεται και η παράλληλη πτώση μιας χώρας. Η οικονομική κρίση που διαδέχτηκε την έντονη και παράλογη ευμάρεια. Η απότομη ανοικοδόμηση αλλά και η επίσης ξαφνική κατεδάφιση υλικών αλλά κυρίως αξιών και ιδεών. 

Ένα από τα καλύτερα βιβλία που διάβασα φέτος. Ο Ζουργός είναι ένας κορυφαίος σύγχρονος λογοτέχνης  που κάθε φορά αναμετράτε με το διαφορετικό και το ξεχωριστό. Το κάθε κείμενο του αποτελεί σημείο μελέτης της ανθρώπινης ψυχολογίας και της πνευματικής διάστασης των ανθρώπων που ακολουθούν τους νόμους της επιβίωσης και της εξέλιξης. Που αναζητούν με τον δικό τους τρόπο την φιλία, την συντροφιά, την αγάπη, τον έρωτα, την επιβεβαίωση και την αναγνώριση. 

Το Βιβλίο κυκλοφορεί από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ