Γράφει η Γεωργία Ρετετάκου
Ο συγγραφέας Θοδωρής Δεύτος συνεχίζοντας το οδοιπορικό, που αφορά πολύπαθα κομμάτια του Ελληνισμού, αυτή την φορά καταπιάνεται με την περίπτωση της Βορείου Ηπείρου. Και είναι εξαιρετική η επιλογή του, αν αναλογιστεί κανείς πόσο λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τον Ελληνισμό της περιοχής αυτής, που απελευθερώθηκε τρεις φορές, αλλά ποτέ δεν ευλογήθηκε να ενωθεί με την υπόλοιπη Ελλάδα.
Στο ξεκίνημα του βιβλίου συναντάμε τον κεντρικό ήρωα Οδυσσέα Ντάικο να φτάνει ασθμαίνοντας στο αεροδρόμιο Τζων Κένεντι της Νέας Υόρκης. Γεμάτος πόθο, αγωνία και συσσωρευμένα ανάμικτα, συναισθήματα είναι έτοιμος για το ταξίδι της επιστροφής στην πατρίδα. Για το ταξίδι που θα τον οδηγήσει στην μέχρι πρότινος απαγορευμένη συνοριακή γραμμή που πριν τριάντα πέντε χρόνια χώρισε τα όνειρα του και τις ελπίδες του στα δυό εγκλωβίζοντας τον σε μια πορεία επιτυχίας μεν, αλλά στερημένη και αποκομμένη από τον τόπο που τον γέννησε και τους δικούς του ανθρώπους, Το τείχος του Βερολίνου έχει πέσει και τα κλεισμένα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας έχουν επιτέλους ανοίξει. Μαζί τους ανοίγει μια νέα σελίδα στην ζωή του που θα τον φέρει μπροστά σε σημαντικές αποκαλύψεις και αναπάντεχες ανατροπές.
Η πορεία της επιστροφής του Οδυσσέα Ντάικου, συγκλονιστική. Ξυπνάει μέσα από τις αναμνήσεις του, τα μαραζωμένα και καταπιεσμένα ένστικτα της ψυχής. Τα αισθήματα της νοσταλγίας και μιας όψιμης αδικίας και αγανάκτησης για τις συνθήκες που χώρισαν και απομόνωσαν ανθρώπους. Που περιόρισαν την σκέψη και καταπάτησαν κάθε ίχνος της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η εσωτερική βουβή επανάσταση του ήρωα δίνει την θέση της στον ξέφρενο ενθουσιασμό για την αντάμωση του με τα αδέρφια του, τους φίλους του, την πατρίδα του. Με απλές και λιτές περιγραφές που σε τραβάνε κατευθείαν στον ψυχισμό του ήρωα. Αισθάνεσαι το κενό του ακόμα και στις στιγμές της ευτυχίας του. Το καρφί που μπήγεται στην ψυχή του όταν για τριάντα πέντε ολόκληρα χρόνια δεν έχει το παραμικρό νέο για την οικογένεια του. Νιώθεις την λάβα των συναισθημάτων που ξεχύνονται μέσα του, όταν τελικά σιγά σιγά έρχεται αντιμέτωπος με το παρελθόν και συναντά κάποιους από αυτούς που άφησε πίσω. Η αγωνία στην φωνή του, η αδημονία στα μάτια του, οι τύψεις στην ψυχή του σε γεμίζουν με μια πηγαία συγκίνηση που δεν μπορείς να την προσπεράσεις. Καθώς και ο ίδιος, αναμετράτε ψυχολογικά με τις στιγμές που έμειναν ερμητικά κλεισμένες σε μια χώρα με κλειστά σύνορα και κλειστά μάτια υπό το καθεστώς ενός δυνάστη τυράννου του Ενβερ Χότζα.
Η επανένωση μας φέρνει μπροστά στις συνταρακτικές εικόνες χωρισμού και απομόνωσης που έζησε ο Ελληνισμός της Βορείου Ηπείρου, όλα αυτά τα χρόνια. Μας οδηγεί σε μια στυγνή πραγματικότητα που αγνοούσαμε παντελώς. Ο χρόνος μας γυρίζει πίσω, τότε που: Η επικράτηση του Ενβέρ Χότζα στην Αλβανία με τον Κομουνισμό, καταλύει κάθε ελευθερία. Ελέγχει κάθε κίνηση και θεωρητικά κάθε συνείδηση. Η Ελληνική μειονότητα ζει με τον φόβο της φυλακής και της εξορίας. Όποιος αντιδράσει ή όποιος στοχοποιηθεί για τον οποιοδήποτε λόγο, φοράει την ταμπέλα του Εχθρού του λαού και ζεί με την οικογένεια του σαν "θιγμένος ". Η Κολεκτιβοποίηση, η απαγόρευση του δικαιώματος του θρησκεύεσαι, οι προβοκάτσιες, οι ρουφιανιές, τα στημένα σκηνικά ενοχοποίησης. Ο ψυχολογικός πόλεμος.
Ένα σκηνικό βίας και εξαναγκασμού εντός της χώρας. Προς τα έξω η εικόνα που προπαγανδίζει το καθεστώς μιλά για Μυθικούς Παραδείσους. Εκτός κανείς δεν ξέρει, κανείς δεν ενδιαφέρεται. Οι λέξεις παίρνουν ειρωνική υπόσταση για να περιγράψουν την δεδομένη κατάσταση ή να γελοιοποιήσουν την υποκρισία της πολιτικής και της διπλωματίας, όταν όλοι οι διεθνείς κανονισμοί παραβιάζονται.
Μέσα σε αυτό το καθεστώς του φόβου η μόνη λύση και η μόνη προσδοκία για τους Έλληνες της Βορείου Ηπείρου είναι το πέρασμα στην Ελλάδα. Η διαφυγή προς την ελευθερία. Μια ελευθερία που χωρίζεται από ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα. Το πέρασμα αντίκρυ συνώνυμο της ελευθερίας, αλλά και συνώνυμο του αποχωρισμού από τα αγαπημένα πρόσωπα, Συνυφασμένο με τον κίνδυνο, αλλά μοναδικό εναλλακτικό βήμα προς την ζωή και την αξιοπρέπεια. Όταν ο Οδυσσέας Ντάικος το 1955 θα καταφέρει να περάσει απέναντι στην Ελεύθερη Ελλάδα θα αφήσει πίσω του, την τραγικότητα των στιγμών και των ανθρώπων που έμειναν πίσω ή δεν κατάφεραν να πετύχουν στο δικό τους εγχείρημα για ελευθερία. Θα αφήσει πίσω του τον μεγάλο του έρωτα την Όλγα, που θα χαθεί δραματικά. Τον αδερφό του Ανέστη που δεν θα σταθεί τυχερός και θα τον δέσει ενοχικά για πολλά πολλά χρόνια.
Και είναι αυτός ο τρόπος που ο ρεαλισμός των γεγονότων χαράζει βαθιά την ψυχή του αναγνώστη. Μέσα στα παράξενα και τραγικά γεγονότα η Ψυχοσύνθεση λυγίζει. Γιατί όλα αυτά τα χρόνια ο Οδυσσέας Ντάικος δεν ήταν απλά απομονωμένος από την ροή των γεγονότων της πατρίδας του και των αγαπημένων του προσώπων. Ήταν απομονωμένος από τον ίδιο του τον εαυτό χαμένος στις έντονα ενοχικές τύψεις που λειτουργούσαν μέσα του σαν ερινύες.
Το βράδυ της απόδρασης τον στιγμάτισε για πάντα. Τριάντα πέντε χρόνια μετά η άγνοια του και ο συγκλονιστικός απολογισμός των όσων μεσολάβησαν έρχεται να βάλει στην σωστή τους θέση τα χαμένα κομμάτια, λυτρώνοντας τις ενοχές και δίνοντας πίσω τις χαμένες ευκαιρίες έστω και ετεροχρονισμένα. Έστω και με μια άλλη μορφή εξιλέωσης της μοίρας.
Οι συναντήσεις με τους ανθρώπους που αλληλοστερήθηκαν όλα αυτά τα χρόνια αποδίδει όλο εκείνο το σκηνικό της βίας και της καταπίεσης, μέσα από την κάθε ξεχωριστή ιστορία που αρχίζει σαν αφήγηση και καταλήγει σε έναν χείμαρρο ηχηρών αποκαλύψεων και σημαντικών παραδοχών. Μπορείς να διαβάσεις μέσα από τα βιώματα και τις σκέψεις των ηρώων το πως επιδρούν μέσα τους οι αναμνήσεις, αλλά και η αποδοχή των στιγμών που έζησαν. Έμαθαν να ζουν με αυτές τις στιγμές προσπαθώντας πια να ξορκίσουν τους εφιάλτες τους και να χαρούν τις νέες ελπιδοφόρες στιγμές τους ενωμένοι πια με τα αγαπημένα τους πρόσωπα.
Με έναν εξαιρετικό τρόπο φανερώνεται η σκληροτράχηλη πάστα των Βορειοηπειρωτών, που υποφέρουν στωικά και υπερήφανα, τα πάνδεινα μαρτύρια. Αντέχουν και παλεύουν. Γιατί σημασία δεν έχει τι πέρασαν, αλλά τι άντεξαν. Ζωντανοί χωρισμοί, αδικία και πολιτική σκοπιμότητα. Άνθρωποι μπλεγμένοι στα γρανάζια μιας απάνθρωπης μηχανής που συνθλίβει κάθε ατομική ελευθερία και κάθε ανθρώπινη υπόσταση. Ο συγγραφέας επιλέγει να ακολουθήσει τα βήματα των πρωταγωνιστών ξεχωριστά. Έτσι παρακολουθούμε τις αφηγήσεις τους εναλλάξ με σκοπό να αναδειχθούν τα διαφορετικά σημάδια που άφησαν στην ψυχή όλων τα βασανιστήρια και οι εξευτελισμοί. Άλλοι λυγίζουν και σπάνε. Αλλάζουν όμως απλά την στάση τους απέναντι στα γεγονότα. Άλλοι ορθώνουν πεισματικά το ανάστημα τους και αντιστέκονται. Το πατριωτικό καθήκον και οι πατροπαράδοτες αρχές δοκιμάζονται. Η λογική προσποιείται απέναντι στο συναίσθημα. Προκειμένου να αντισταθεί υπόγεια και σθεναρά απέναντι στο προκλητικό καθεστώς που δεν σταματά να στήνει εικονικές εκτελέσεις και ψευδεπίγραφες κατηγορίες για να κλείνει στην φυλακή τους φανερούς ή κατασκευασμένους αντιφρονούντες.
Μέσα στο βιβλίο παρουσιάζονται εξαιρετικά πολλά αληθινά γεγονότα που έλαβαν χώρα στα πέτρινα χρόνια του εγκλεισμού και της απομόνωσης στην Αλβανία του Ενβερ Χότζα. Θα αναφέρω ενδεικτικά την συγκλονιστική ιστορία του χωριού Κοσσοβίτσα, που χωρίστηκε στα δύο απο την συνοριακή γραμμή. Μια γραμμή που χώρισε όχι μόνο την γη, αλλά χώρισε οικογένειες, χώρισε ψυχές, χώρισε τον πολιτισμό και την εξέλιξη.Οι περιγραφές της ζωής στις απάνθρωπες φυλακές της Αλβανίας. Τα καταναγκαστικά έργα στις γαλαρίες μέσα σε σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες. Οι εξεγέρσεις που πνίγονται, αλλά ξυπνούν την ελπίδα. Έχουμε μια δυνατή αναφορά μέσα στο βιβλίο, για την εξέγερση των κρατουμένων στις φυλακές του Σπάτς το 1973. Αλλά κυρίως έχουμε μέσα απο τις ζωές των πρωταγωνιστών μια δυνατή κραυγή για την αδικία και την εγκατάλειψη που έχει υποστεί η μειονότητα των Ελλήνων της Βορείου Ηπείρου. Γιατί οι Βορειοηπειρώτες κατάφερναν πάντα να κερδίσουν με αγώνες και αίμα στα πεδία των μαχών την ελευθερία τους. Και να παραχωρούν πάντα αυτούς τους αγώνες, σαν αντάλλαγμα για άλλες συμφωνίες ή για άλλα κομμάτια της ίδιας της πατρίδας, Θύματα ωμών εκβιασμών στον βωμό μιας αισχρής διπλωματίας που όριζαν και ορίζουν το μέλλον των λαών.
Η συγκίνηση, οι ανατροπές, η άγνοια. Το μεγαλείο των στιγμών. Τα βασανιστήρια. Ο ψυχολογικός πόλεμος. Τα λάθη της πολιτικής. Η αγνωμοσύνη της Πατρίδας Πόσο δύσκολο όλα αυτά να μπουν σε λέξεις για να σχηματίσουν την απόλυτη ειλικρίνεια μιας σκληρής εικόνας; Να αποδώσουν το δράμα των ανθρώπων που μετατράπηκαν σε ανθρώπινα κουρέλια. Αλλά δεν άφησαν από μέσα τους να φύγει, ούτε η ανάμνηση, ούτε η ελπίδα, ούτε το πάθος για την Ελλάδα και τον Ελληνισμό; Ένα συγκλονιστικό προσκύνημα που αποτίει ευλαβικά φόρο τιμής σε όλους αυτούς που κράτησαν την ψυχή τους ζωντανή και το ανάστημα τους όρθιο απέναντι σε ένα καθεστώς που καταπάτησε κάθε ανθρώπινη ελευθερία και ποδοπάτησε την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση. Ένα οδοιπορικό στην Βόρεια Ήπειρο και τον Ελληνισμό της στα πέτρινα χρόνια του Ενβέρ Χότζα που δεν διδαχτήκατε σε κανένα σχολικό βιβλίο. Ένα κομμάτι της Ελλάδος που ζει ξεχασμένο, αλλά πρέπει πάση θυσία να διατηρηθεί μέσα μας ζωντανό. Και αυτό το βιβλίο πραγματικά αποτελεί ένα εγχειρίδιο μνήμης για το παρελθόν και το μέλλον της πατρίδας μας.
Το Βιβλίο κυκλοφορεί από τις ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΛΕΙΔΑΡΙΘΜΟΣ
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου