Το Κόκκινο και το Μαύρο Stendhal/ Αριστούργημα της Γαλλικής Λογοτεχνίας

Επιμέλεια Γεωργία Ρετετάκου

"Το Κόκκινο και το Μαύρο" είναι η ιστορία του Ζυλιέν Σορέλ, ενός νεαρού ονειροπόλου από την επαρχία, που γεμάτος θαυμασμό για τα ιδεώδη του Ναπολέοντα θέτει στόχο του να ξεφύγει από τα δεσμά της φτωχής του καταγωγής και να κατακτήσει την καταξίωση και τον πλούτο στην παρακμιακή γαλλική κοινωνία της Παλινόρθωσης των Βουρβόνων. Ευφυής και φιλόδοξος, ιδεαλιστής και μέγας υποκριτής, φύση επαναστατική και στυγνός οπορτουνιστής, θα χτίσει τη θριαμβευτική του καριέρα εκμεταλλευόμενος στο έπακρο τον κώδικα της κοινωνικής υποκρισίας. Από την ταπεινή επαρχιακή Βεριέρ θα βρεθεί στα σαλόνια του Παρισιού, κατακτώντας την καρδιά της όμορφης και ευγενικής κυρίας ντε Ρενάλ, συζύγου του πρώτου εργοδότη του, και ύστερα της αριστοκρατικής και αλαζονικής Ματθίλδης. Όσο όμως μετεωρική είναι η άνοδός του τόσο απότομη και σκληρή θα είναι η πτώση του. (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)

Η Βιογραφία του Stendhal

Ο Σταντάλ (ψευδώνυμο του Henri Beyle) γεννήθηκε στη Γκρενόμπλ το 1783 και σε ηλικία επτά ετών έμεινε ορφανός από μητέρα. Ο πατέρας του ήταν εύπορος δικηγόρος και κτηματίας. Το 1799 έφυγε για το Παρίσι, κυρίως για να ξεφύγει από την πατρική εξουσία. Κατατάχθηκε στον στρατό του Ναπολέοντα τον Μάιο του 1800 και έλαβε μέρος στις εκστρατείες στην Αυστρία, στη Γερμανία και στη Ρωσία. Το 1815, μετά την πτώση του Ναπολέοντα, εγκαθίσταται στην Ιταλία, από όπου απελαύνεται ύστερα από επτά χρόνια ως ύποπτος κατασκοπείας. Επιστρέφει στο Παρίσι και διαμένει εκεί ως το 1831, οπότε επανέρχεται στην Ιταλία ως πρόξενος στην Τσιβιταβέκια, κοντά στη Ρώμη. Πέθανε στις 23 Μαρτίου του 1842, σε έναν δρόμο του Παρισιού, όπου είχε επανέλθει με αναρρωτική άδεια. Είχε ήδη συνθέσει την επιτύμβια επιγραφή του: "Έζησα, έγραψα, ερωτεύτηκα". Η ζωή του ήταν γεμάτη περιπλανήσεις και ερωτικά πάθη. Στα νεανικά του χρόνια αποπειράθηκε να γράψει θέατρο. Έμαθε να ζωγραφίζει και φιλοτέχνησε αίθουσες στο Παρίσι. Έγραψε μυθιστορήματα, βιβλίο για την ιταλική ζωγραφική, βιογραφίες του Χάιντν και του Μότσαρτ, ταξιδιωτικές εντυπώσεις. Στο αριστούργημα του "Το Κόκκινο και το Μαύρο", η Ιστορία συνδέεται με τις προσωπικές ιστορίες εμβληματικών χαρακτήρων. Έχει χαρακτηρισθεί το μεγαλύτερο μυθιστόρημα του 19ου αιώνα και είναι η πρώτη πραγματεία για την "επιτυχία", την καινούργια κοινωνική θεότητα.

Έργα του:
Τίτλοι στη βάση Βιβλιονέτ

(2017) Το μοναστήρι της Πάρμας, Ζαχαρόπουλος Σ. Ι.

(2017) Το μοναστήρι της Πάρμας, Μεταίχμιο

(2017) Το μοναστήρι της Πάρμας, Μεταίχμιο

(2015) Βανίνα Βανίνι και Η δούκισσα του Παλλιάνο, Εκδόσεις Πατάκη

(2012) Φεντέρ ή Ο πλούσιος σύζυγος, Πόλις

(2010) Το κόκκινο και το μαύρο, Alter - Ego ΜΜΕ Α.Ε.

(2009) Το κόκκινο και το μαύρο, Πάπυρος Εκδοτικός Οργανισμός

(2009) Το κόκκινο και το μαύρο, Πάπυρος Εκδοτικός Οργανισμός

(2008) Περί έρωτος, Εκδόσεις Πατάκη

(2008) Το κόκκινο και το μαύρο, Βιβλιοπωλείον της Εστίας

(2007) Το κόκκινο και το μαύρο, Ελευθεροτυπία

(2007) Το κόκκινο και το μαύρο, Ελευθεροτυπία

(2006) Το μοναστήρι της Πάρμας, Ελευθεροτυπία

(2006) Το μοναστήρι της Πάρμας, Ελευθεροτυπία

(2006) Το μοναστήρι της Πάρμας, DeAgostini Hellas

(2004) Το μοναστήρι της Πάρμας, DeAgostini Hellas

(2004) Το μοναστήρι της Πάρμας, DeAgostini Hellas

(2002) Τα προνόμια, Άγρα

(2001) Η ζωή και ο θάνατος της Μίνα ντε Βάνγκελ. Η Κάσα κι ο Βρυκόλακας, Ροές

(2000) Λαμιέλ, Ερατώ

(2000) Το κόκκινο και το μαύρο, DeAgostini Hellas

(1999) Το κόκκινο και το μαύρο, Βιβλιοπωλείον της Εστίας

(1997) Η Βιττόρια Ακκοραμπόνι, δούκισσα του Μπρατσιάνο, Εκδόσεις Καστανιώτη

(1997) Λισιέν Λεβέν, Μέδουσα

(1996) Βανίνα Βανίνι, Εκδόσεις Πατάκη

(1996) Μίνα ντε Βανγκέλ, Νεφέλη

(1995) Περί έρωτος, Εξάντας

(1994) Οι Τσέντσι, Βιβλιοπωλείον της Εστίας

(1994) Το κόκκινο και το μαύρο, Εξάντας

(1994) Το μοναστήρι της Πάρμας, Εξάντας

(1992) Η ηγουμένη του Κάστρο, Ολκός

(1991) Η ζωή του Μότσαρτ, Εξάντας

(1991) Ιταλικά χρονικά, Ερατώ

(1991) Λισιέν Λεβέν, Μέδουσα

(1991) Μότσαρτ, Γράμματα

(1990) Το ροζ και το πράσινο, Νεφέλη

(1987) Θαύματα ή Τα προνόμια της 10ης Απριλίου 1840, Λέσχη

(1987) Το κόκκινο και το μαύρο, Αποσπερίτης

(1983) Αναμνήσεις εγωτισμού, Γνώση

Αρμάνς, Ηριδανός

Παρισινά σαλόνια, Κωστοπούλου Ξένια

Το μοναστήρι της Πάρμας, Εκδόσεις Γκοβόστη

Συμμετοχή σε συλλογικά έργα

(2018) Η αναγέννηση της Ελλάδας, Νήσος

(2017) Scripta πτερόεντα, Αλεξάνδρεια

(2016) Amour, Αιώρα

(2016) Α. Μπ. [Μια προσωπογραφία του Σταντάλ]. Τα προνόμια, Άγρα

(2008) Gioachino Rossini: Η Ιταλίδα στο Αλγέρι, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

(1987) Μίνα ντε Βανγκέλ. Τα μυστικά της πριγκίπισσας ντε Καντινιάν. Μια απλή καρδιά, Νεφέλη

Το Κόκκινο και το Μαύρο /Πρωτότυπος τίτλος:La Rouge et le Noir

Στα 47 του χρόνια ο Στεντάλ τυπώνει Το κόκκινο και το μαύρο. Το μυθιστόρημα αυτό θα τον τοποθετήσει αργότερα - δίπλα και ισότιμα - στον άλλο γίγαντα του αιώνα, τον Μπαλζάκ. Βρισκόμαστε στα 1830: εννιά χρόνια από τότε που, σχεδόν συνεχώς, ζει στο Παρίσι. Το κόκκινο και το μαύρο είναι, κατά κάποιον τρόπο, η εκτόνωση της συσσωρευμένης εννιάχρονης εμπειρίας του. 

Το μυθιστόρημα σκοπεύει, παράλληλα και ισόρροπα, δύο στόχους: τη μελέτη του ερωτικού πάθους και τη χρονικογράφηση της επαρχιώτικης και της παρισινής κοινωνίας στην τρίτη δεκαετία του 19ου αιώνα. Η υπόθεση του έργου είναι απλή, κλασική στη δομή της. Και δεν είναι καθαυτή που δημιουργεί την παράξενη έλξη του βιβλίου αυτού. 

Η αξία του είναι έξω και πέρα απ την πλοκή. Ο ίδιος ο τίτλος, μυστηριώδης μπορεί να δεχτεί πολλές, παράλληλες ή αντιφατικές, ερμηνείες, αποτελεί μέρος του θελγήτρου του. Πόσα βιβλία άραγε έχουμε διαβάσει στα οποία να μπορούμε να δώσουμε αβίαστα τις δικές μας εκδοχές;

 Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα βασίζεται σε αληθινή ιστορία. Και πιο συγκεκριμένα στην ιστορία του Antoine Berthet, γιου σιδερά ο οποίος εργάστηκε στην υπηρεσία ενός αξιωματούχου της Γκρενόμπλ, ονόματι Michoud. Η ιστορία του, πανομοιότυπη με αυτή του Ζυλιέν δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα la Gazette des tribunaux στα 1828.

Κάποιες σκέψεις μου επάνω στο βιβλίο

Αν και αυτό το Βιβλίο το διάβασα χρόνια πριν, ακόμα το θυμάμαι και ακόμα υπάρχει στο μυαλό μου σαν ένα από τα καλύτερα, αλλά και πιο αμφιλεγόμενα βιβλία που έχω διαβάσει.

Μια ιστορία αναρρίχησης και αριβισμού για έναν ήρωα αμφιλεγόμενο. Ο Ζυλιέν Σορέλ προέρχεται απο μια φτωχή οικογένεια. Είναι όμως φιλόδοξος και το βαθύτερο όνειρο του είναι να φύγει απο την επαρχία και να αναζητήσει μια καλύτερη ζωή στο Παρίσι. Η Κοινωνική του ανέλιξη είναι αυτοσκοπός του και το μόνο μέσο που βρίσκει αρχικά είναι να γίνει κληρικός. Από την παιδική του ηλικία ακόμα βρίσκεται κοντά στην εκκλησία της ενορίας του. Μαθαίνει Λατινικά και μελετά την Αγία γραφή, Ακολουθεί απρόσκοπτα ένα σχέδιο και ακολουθεί μια πορεία ανειλικρίνειας και υπολογισμού. Ακολουθεί το δόγμα του Μακιαβελισμού "Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα ". Κατορθώνει να μπει σαν δάσκαλος στην οικογένεια του Δημάρχου της Verrières Renal, Με την απόλυτη πειθαρχεία και όχι τόσο τις γνώσεις του γίνεται αποδεκτός και αρεστός στην οικογένεια. Ξελογιάζει την κυρία Renal. Την χειραγωγεί, τις επιβάλλεται. Σκληρός, γοητευτικός, απόλυτος. Εκείνη ρομαντική, τρυφερή και εύθραυστη. Την διαφθείρει και την φέρνει αντιμέτωπη με τον ίδιο της τον εαυτό και τις συνέπειες των πράξεων της. 

Στην αντίπερα όχθη θα βρεθεί και μια άλλη γυναίκα στην ζωή του η Mathilde de la Mole. Μια περήφανη γυναίκα, παθιασμένη και υπεροπτική. Αυτή θα την ερωτευθεί απο εγωισμό και θα παλέψει με την άρνηση του να ταπεινωθεί στα μάτια της. Οι εξελίξεις που θα τρέξουν θα του αποδείξουν μοιραία την πραγματικότητα ανατρέποντας τα συναισθήματα του για τις δυο γυναίκες.

Μέσα απο όλο αυτό το σκηνικό και την συμπεριφορά του Ζυλιέν Σορέλ ο Στανντάλ καυτηριάζει την υποκρισία της Γαλλικής επαρχίας και τα κακώς κείμενα της εποχής του. Απο τις κινήσεις του Σορέλ λείπει ο αυθορμητισμός και η ελευθερία. Λείπει το συναίσθημα, Η αρχική συμπάθεια στον ήρωα, φθείρεται στιγμή την στιγμή καθώς προχωρά η ιστορία και η απληστία του μεγαλώνει όσο κερδίζει τον έναν στόχο μετά τον άλλον,

Παρακολουθούμε απο κοντά τις μηχανορραφίες του κλήρου. Τον φαρισαϊσμό της θρησκοληψίας. 

Παράλληλα και ενώ Σορέλ κατορθώνει σιγά σιγά να μπει στα σαλόνια της Αριστοκρατίας παρακολουθούμε και την ματαιοδοξία του πλούτου, την φθορά των ηθών που πνίγεται μέσα στο χρήμα και στους τίτλους τιμής σε μια Ελιτ της Γαλλικής κοινωνίας που καταρρέει. 

Ο Ζυλιέν Σορέλ είναι έξυπνος, και έχει όλα τα προσόντα να πετύχει. Ο σκοπός του όμως και η ολοένα μεγαλύτερη μανία του για μεγαλύτερη επιτυχία γίνεται θηλιά στον λαιμό του και στην ουσία όλο αυτό το βάρος τον κάνει δυστυχισμένο. Η Μοναξιά της επιτυχίας και της καταξίωσης, Η απομόνωση του φόβου και της έλλειψης εμπιστοσύνης, Η άστοχη περηφάνια του τον εγκλωβίζουν σε ένα απόλυτο αδιέξοδο.

Ο Τίτλος συμβολικός και πολυσήμαντος. Φέρει και αυτός πολλές εκδοχές στο μυαλό που απορρέουν απο την υπόθεση και την εξέλιξη του Βιβλίου.

Μαύρο η εκκλησία και ο σκοταδισμός της. Κόκκινο η επανάσταση και ίσως ο έρωτας. Μαύρο η επιβολή της εξουσίας και ο αυταρχισμός Κόκκινο η ελευθερία και το πάθος. 

Ένα χρονικό εποχής και χαρακτήρων. Εικόνες που απογυμνώνουν τις πολιτικές εξελίξεις και ανακατατάξεις. Κινήσεις αλλοπρόσαλλες, σκοτεινές και μπερδεμένες απο τον κεντρικό πρωταγωνιστή που χάνεται μέσα στην φιλοδοξία. Που φυλλορροεί στο μέγεθος των ονείρων του χάνοντας στην ουσία στην πορεία τον σκοπό του. 

‘’ Η χρονιά αυτή -1830- τελείωσε με το Κόκκινο και το Μαύρο, σύλληψη μιας δυσοίωνης και ψυχρής φιλοσοφίας. Είναι από τους πίνακες που ο κόσμος κατηγορεί για ψεύτικους, από σεμνοτυφία, ίσως από συμφέρον, υπάρχει το πνεύμα μιας εποχής, η οσμή πτώματος μιας κοινωνίας που σβήνει. Ο κύριος ντε Στεντάλ ξεσχίζει το τελευταίο κουρέλι ανθρωπιάς και πίστης που μας απέμενε…… Είναι ένα δαιμονικό γέλιο, που χαίρεται να ανακαλύπτει, μέσα σε κάθε άνθρωπο, την άβυσσο της προσωπικότητας. Ο Στεντάλ τσαλάκωσε την ανθρώπινη καρδιά’’ 

Απόσπασμα της Κριτικής του Μπαλζάκ

Θεωρείται ένα απο τα αριστουργήματα της Γαλλικής Λογοτεχνίας. Mεταφράστηκε στα ελληνικά το 1926 για πρώτη φορά από τον Π. Χάρη κι είναι ένα από τα πολυδιαβασμένα μυθιστορήματα στην Ελλάδα. Έχει γυριστεί και ταινία. Le rouge et le noir (1954)